بررسی انتقادی چاپِ «رسالۀ تحقیقات سرحدیه»

روابط ایران و عثمانی با تشکیل کنفرانس ارزنة­الروم (1259ق) و انعقاد عهدنامۀ دوم ارزنةالروم (1263ق) وارد مرحلۀ جدیدی شد. به‌موجب این معاهده، مقرر شده بود، تا با تشکیل کمیسیونی، مناطق مرزی دو کشور تحدید حدود گردد. میرزاجعفرخان مشیرالدوله به‌عنوان نمایندۀ ایران در کمیسیون مزبور، در زمان مأموریت خود، صدها نامه خطاب به دولتمردان ایران دربارۀ روند تحدید حدود ارسال نمود. به‌جز آن، گزارش مأموریت خود را به صورت مبسوط با عنوان «رسالۀ تحقیقات سرحدیه» تدوین و در 1272ق به صدراعظم وقت تقدیم کرد. این رساله، به‌عنوان نخستین اثر مهم در زمینۀ مرزهای ایران و عثمانی، به مثابه یگانه مأخذ منحصربه‌فرد مورد استناد نمایندگان ایران در کمیسیون­های متعدد تحدید حدود بود.این اثر تنها یک­بار در سال 1348ش به اهتمام محمد مشیری به چاپ رسیده است. سوگ‌مندانه، با گذشت 49 سال، هنوز پژوهشی انتقادی دربارۀ این متن صورت نگرفته است تا میزان صحت و وثاقت آن مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد. در مقالۀ حاضر برای نخستین­‌بار به این موضوع پرداخته شده است.